آیا در میان مسلمانان یک جنگ مذهبی در جریان است؟!
آیا این درست است که تفاوتهای میان مسلمانان در قرن ۲۱، هدف بزرگنمایی قرار گیرد و موجب براه افتادن جنگ مذهبی و درگیری گردد؟!
تفاوتهای تاریخی میان مسلمان اهل تشیع و اهل سنت، آشکار است و همواره مورد قبول قرار گرفته است. اما ایا این درست است که این تفاوتها در قرن ۲۱، هدف بزرگنمایی قرار گیرد و موجب براه افتادن جنگ و درگیری گردد؟!
به نظر میرسد که امروزه در جهان اسلام، جنگ مذهبی اغاز شده باشد. اگرچه این ادعا یکی واقعیت است اما حقیقت چیز دیگری است.
در حال حاضر کشورهایی چون سوریه، لبنان، عراق، بحرین… که از جوامع شیعی و سنی تشکیل شده اند در دل خود از مسائل مختلفی در زمینه های اقتصادی، امنیتی و سیاسی برخوردارند. در بستر این مسائل، هویتهای مذهبی و قومی افراد نیز بصورتی پنهان وجود دارد که به دنبال بحرانی شدن اوضاع، به ناگاه سر بر میاورد.
به عنوان مثال درگیری میان شیعیان و اهل سنت در لبنان بیش از انچه که رنگی مذهبی داشته باشد از آن بوی دست یابی به قدرت در صحنه سیاست به مشام میرسد. در سوریه نیز جنگ داخلی موجود، فاصله بسیاری با اختلافات میان شیعیان و اهل سنت دارد. بنابراین فارغ از درگیریهای مذهبی این سئوال مطرح است که آینده این کشور عربی به چه صورتی و توسط چه کسی شکل خواهد گرفت؟!
در قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی در قاره اروپا، به همان صورتی که درگیریهای میان کاتولیکها و پروتستانها با مذهب ارتباط داشت با این موضوع که قدرت در دست چه کسی خواهد ماند نیز مرتبط بود. درست به همان صورت امروزه در جهان اسلام نیز در ورای همه اختلافات مشهود تاریخی، مسائل متعددی در میان شیعیان و سنیان بروز کرده است. در تعریف کلاسیک از سنی و شیعی پاسخ به این سئوال وجود دارد که چه کسی می بایست بعد از پیامبر اسلام خلیفه نخست مسلمین می شد؟! اهل سنت بر این باورند که به دلیل انتخاب عمومی جامعه، ابوبکر از صحابه پیغمبر اسلام، نخستین خلیفه مسلمین شده است. این در حالی است که اهل تشیع نیز معتقدند که علی ابن ابوطالب می بایست خلیفه نخست جهان اسلام می شد.
این عدم تفاهم در کنار تعداد مهمی از مسائل دیگر، سبب شکل گیری و رشد دو شاخه سنی و شیعی در اسلام شده است. اما همین دو عنصر اصلی، عناصر اصلی ایمانی و فرهنگی اسلامی را در خود جای داده اند. این دو مذهب در زمینه های متعددی چون حقوق، علم، فلسفه، هنر و تصوف همواره توحید و سعادت انسان را هدف قرار داده اند. از امام جعفر صادق تا امام ابوحنیفه و از ابن سینا تا خواجه نصیرالدین طوسی و از امام غزالی تا ملاصدرا، همه و همه حاوی و واجد عناصر مادر فرهنگ کلاسیک اسلامی هستند. به همین دلیل در دنیای امروز، مسائل پیش روی نه براساس تفرقه و جدایی بلکه باید در راستای وحدت و همبستگی مورد توجه قرار گیرد. در چنین شرایطی به نظر میرسد که علما و اندیشمندان جهان اسلام، می بایست تفاسیر و تحلیل های جدید و فراگیری برای خط دهی به مسلمانان شیعه و سنی ارایه کنند که با مسائل دنیای مدرن مواجه مانده اند.
امروز در بستر بسیاری از اختلافات مذهبی، منافع شخصی، قومی و یا خواسته های سیاسی دولت- ملتها قرار گرفته است. بعبارتی دیگر حکومتهای ملی اسلامی در راستای دستیابی به منافع مورد نظر خود از رنگ مذهبی برای اقدامات خود بهره می گیرند. همسویی منافع دولتهای ملی و سیاستهای مبتنی بر قومیت و مذهب، ترکیب خطرناکی ایجاد می کند که میتواند سبب بروز تقسیم در جامعه گردد.
اما انچه که در بسیاری از موارد از برابر دید ما می گریزد، تاثیر جنگها، اقدامات حکومتهای ناموفق و عملکرد دولتهای ضعیف، در بی توجهی به ساختار قومی و مذهبی جامعه خود و سوق دادن انان به سوی خسران است. همین اقدامات ناموفق مورد مشروع سازی قرار گرفته و راه را برای درگیریهای مذهبی گشوده است. جنگ داخلی در سوریه و ضعف حکومتها در عراق و یمن که تبدیل به اصلی ترین محل مناقشه میان شیعیان و سینیان گردیده است، امری تصادفی نیست. طیفهای افراطی ای مانند داعش و دیگر گروههای تروریستی در سوریه، از جنگ داخلی در این کشور و مبارزه های مرگبار در یمن و نیز ضعف حکومتها در عراق، افغانستان، نجیریه و مالی بهره می گیرند.
بعضی از اشخاص متعصب متعلق به گروههای شیعه و یا سنی به مبارازات خویش از ته دل می توانند باور داشته باشند. این به شکل طبیعی نمایانگر تفاوتهای تاریخی ایست که قبلا در بالا متذکر شدیم. ولی باید بخاطر داشته باشیم که این جنگها اکثرا برای بدست اوردن قدرت و ادامه حاکمیتها راه اندازی میشوند. هویت های سنی ویا شیعی برای بدست آوردن زودتر و یا دیرتر قدرت، آنرا مورد استفاده قرار میدهند.
تفاتهای تاریخی میان مذاهب سنی و شیعه کاملا آشکارا و قابل قبول اند و لزومی به بزرگ جلوه دادن اینها برای آغاز جنگهایی جدید در سده اخیر وجود ندارد. در این زمینه دو تذکر جدی وجود دارد.
اول اینکه: همه علمای اسلامی، روشنفکران، اوتوریته های دینی و لیدرهای اجتماعی به عوض نشان دادن راه جنگ و برادرکشی به مریدان و پیروان خویش، راه های همزیستی مسالمت آمیز، صلح وتفاهم را تلقین نمایند. همان طوریکه حضرت امام ابو حنیفه رحمته الله علیه (متولد در ۷۶۷) که موسس وبانی مدرسه حقوق وفقه حنفی میباشند همرا به ششمین امام طریقت جعفریه حضرت امام جعفر صادق رحمته الله علیه (متولد در۷۶۵) که بانی و موسس مدرسه حقوق و فقه جعفری اند، روی مسایل فقهی همواره داخل بحث و گفتگوی علمی بوده از همدیگر می آموختند، بر علمای دینی هردو مذهب نیز لازم است تا متحدانه با هم دیگرعمل نموده همدیگر را یاری و معاونت برسانند. برای علمای شیعه وسنی لازم است تا در بدترین اوضاع و شرایط نیزاز اعتدال استفاده نموده، با پشت پا زدن به بدیها راه نیکی، همدلی، برادری و برابری را به پیروان خویش تلقین و راهنمایی کنند و نیزهرگونه افراطی گری و اعمال خشونت امیز را مورد تقبیح جدی و دائمی قرار بدهند.
دوم اینکه: اعمال خشونت امیز، برخورد های افراطی و جنگهای موجود در کشور های اسلامی باید بمثابه ضعف و عدم موفقیت دولتهای ضعیف در راستای تامین امنیت در بین جامعه و کشور شان مورد مطالعه و بررسی قرار داده شود. برای رفع این نقیصه نیز به رهبران جسور، رهبران ماهر و کاردان و دانا احتیاج وجود دارد. ادامه جنگهای موجود در کشور های سوریه ، یمن، افغانستان و عراق بدون شبهه باعث ادامه عدم استقرار و امنیت اجتماعی در این مناطق گردیده است. همچنین فرصت طلبان سیاسی و گروه ها و بنیادگرای افراطی نیز در تلاش بهره برداری از تحریک و تشدید مناقشات مذهبی و دینی در این مناطق هستند.
امام بیهقی علیه الرحمه( متولد -۱۰۶۶) با عطف توجه به این سخنان حضرت محمد صلی الله علیه و اله سلم که:” اگر برای تو دعوایی طرح گردد، به شکلی که در کتاب خداوند جل جلاله وجود دارد در ان مورد حکم فرما.هشدار که هیچ چیزی ترا بجز کتاب خداوند جل جلاله به سوی دیگری سوق ندهد. اگر در مورد موضوعی در کتاب خداوند جل جلاله چیزی نیافتی، به سنت پیغمبر و عملکرد های او نظر انداز وبر اساس آن حکم کن. اگر در سنت من نیز پیدا نشود، به گفتار صحابی کرام من بنگر. اصحاب من در روی زمین به مانند ستاره گان اسمانی اند.از بین آنها هر یک ایشان را که انتخاب کنی و تعقیب نمایی، او به تو رهنمایی خواهد کرد.” بیان داشته اند.
ایشان جمله نهایی خویش را به شکل ” تفاتهای موجود در بین امت من به مانند رحمتی است” به شرح رسانیده اند. با صرف نظر از چگونگی انتقال این سخنان صریحا می توان که مخاطب این سخنان مستقیما مسلمانان امروزی اند. بنا بر درک دقیق این سخنان عالمانه بجای اینکه با همدیگر در نزاع و درگیری قرار داشته باشیم، برای ما لازم است که با تفاهم و همدلی در پهلوی هم قرار گرفته و متحدانه عمل نماییم.
ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه
