توسل مشروع از منظر اهل‌سنت
صورت‌های توسل جایز به شرح ذیل است:
(۱) توسل به اسمای حسنى وَصفات عُلیای اللّٰه تعالى؛
دلیل بر آن این آیه است: ﴿وَ لِلّٰهِ الأَسْمَاءُ الحُسْنَى فَادْعُوْهُ بِهَا﴾ [اعراف: ۱۸۰]؛ «و برای خداست نام‌های نیک، پس او را به آن نام‌ها بخوانید.»
توسل به اسمای پروردگار در احادیث نبوی آمده است: آن‌حضرت فرموده: «کسی که غم و اندوه زیاد دارد، این دعا را بخواند تا خدا همّ و حزن او را از بین برده و او را شاد بگرداند: ”اللّٰهُمَّ إنِّی عَبْدُکَ و ابْنُ عَبْدِکَ و ابْنُ أَمَتِکَ، نَاصِیَتِی بِیَدِکَ، مَاضٍ فِیَّ حُکْمُکَ، عَدْلٌ فِیَّ قَضَاءُکَ، أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ، سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ، أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ، أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِی کِتَابِکَ، أَوْ اسْتَأثَرْتَ بِهِ فِی عِلْمِ الغَیْبِ عِنْدَکَ، أَنْ تَجْعَلَ القُرْآنَ العَظِیْمَ رَبِیْعَ قَلْبِی، وَ نُوْرَ صَدْرِی، وَ جِلاءَ حُزْنِی، وَ ذِهَابَ هَمِّی“؛ إِلَّا أَذْهَبَ اللّٰهُ هَمَّهُ و حُزْنَهُ و أَبْدَلَهُ مَکَانَهُ فَرحاً.» مسند احمد (۳۷۱۲). مستدرک (۱/۵۰۹)، و قال الحاکم: هذا حدیث صحیح الإسناد و لم یخرجاه؛ و (۱/۵۱۰)، و قال: صحیح على شرط مسلم. علامه احمد شاکر و ابن تیمیه و ابن قیم می‌گویند: سند آن صحیح است. و نگا: مشکوه المصابیح (۲۴۵۲)، الدعوات، به حواله‌ی رزین؛ با اندکی اختلاف. و در یکی دیگر از دعاهای آن‌حضرت آمده: «یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ بِرَحْمَتِکَ أَسْتَغِیْثُ.» ترمذی، الدعوات (۳۵۲۴)؛ و قال: هذا حدیث غریب.
(۲) توسل به ایمان و عمل صالح؛
اللّٰه تعالى می‌فرماید: ﴿الَّذِیْنَ یَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا ءَامَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ﴾ [آل عمران: ۱۶]؛ «آنان‌که می‌گویند: ای پروردگار ما! همانا ما ایمان آوردیم، پس بیامرز برای ما گناهانِ ما را و نگه دار ما را از عذاب آتش.»﴿رَبَّنَا ءَامَنَّا بِمَا أَنْزَلْتَ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِیْنَ﴾ [آل عمران: ۵۳]؛ «ای پروردگار ما! ایمان آوردیم به آن‌چه فرود آوردی و از پیغمبر پیروی کردیم، پس بنویس ما را با شاهدان.»
آن‌حضرت شنید دعای شخصی را که می‌گفت: ”اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْألُکَ بِأَنِّی أَشْهَدُ أَنَّکَ أَنْتَ اللّٰهُ الَّذِی لَا إلٰهَ إلَّا أنْتَ الأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِی لَمْ یَلِدْ و لَمْ یُولَدْ و لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ.“ پس آن‌حضرت فرمود: «قَدْ سَأَلَ اللّٰهَ بِاِسْمِهِ الأَعْظَم الَّذِی إِذَا سُئِلَ بِهِ أَعْطَى و إذَا دُعِیَ بِهِ أَجَابَ.» مسند احمد (۵/۳۴۹ و ۳۵۰). ابوداوود، ابواب قیام اللیل (۱۴۷۹). ترمذی، الدعوات (۳۴۷۵).
و دلیل توسل در دعا به اعمال صالحه قصه‌ی اصحاب غار می‌باشد. نگا: بخاری، الأنبیاء (۳۴۶۵). مسلم، التوبه (۲۷۴۳)، ابوداوود (۳۳۸۷).
(۳) توسل به دعا خواستن از اولیای زنده؛
(۴) توسل در دعا به محبت اولیاء زنده یا مرده :
در فتاوای لجنه (عربستان: ۱/۴۹۹) نوشته: توسل به اولیا چند نوع دارد:
(أ) این‌که از ولیّ زنده بخواهد که برای او دعا کند به گشادگی رزق و شفای مرض و هدایت و توفیق و مانند آن؛ این جایز است.
(ب) این‌که خدا را ندا کند و به محبت پیامبر و اتباع او و به محبت اولیاء اللّٰه، توسل بجوید و بگوید: «اللّٰهُمَّ إِنّی أسْأَلُکَ بِحُبِّی لِنَبِیِّکَ و اتِّبَاعِی لَهُ وَ بِحُبِّی لِأَوْلِیَائِکَ أَنْ تُعْطِیَنِی کَذَا.» پس این جایز است؛ زیرا که بنده در این دعا به عمل صالح خود توسل می‌جوید. [یعنی: دوست داشتن پیامبر و اولیا از اعمال صالحه است.]
طلب دعا و سفارش از مردگان جایز نیست و ثبوتی ندارد. (إنعام الباری، مفتی محمّد تقی عثمانی: ۴/۲۱۴).
(۵) توسل به انبیا و اولیا:
این نوع سه صورت دارد:
الف) توسل به این عقیده که اللّٰه تعالى به بزرگان نیروی نفع و ضرر رسانی عطا کرده است؛ در این توسل در حقیقت نام اللّٰه به طور تبرّک گرفته می‌شود و منظور استمداد از ولی است؛ این شرک است.
ب) توسل به این عقیده که هم‌چنان که اللّٰه تعالى نیروی نفع و ضرر دارد، آن را به بزرگان تفویض نموده؛ این هم شرک است.
ج) توسل به بزرگان به این معنى که ”ای اللّٰه! ما این بندگان را به خاطر اعمال صالحه‌یشان دوست داریم، به واسطه‌ی این محبت از شما می‌خواهم این دعایم را بپذیر“، این در واقع توسل به اعمال است [یعنی: الحبّ فی اللّٰهِ]؛ پس توسل به پیامبر، توسل به حبّ پیامبر است و در این اختلافی نیست. شیخ الإسلام ابن تیمیه رحمه الله توسل به حبّ پیامبر را از قوی‌ترین اسباب اجابت دعا نوشته است.
* نویسنده: عبدالحکیم سیدزاده (سنت آنلاین)
ویرایش توسط ندای سنت
