خویشاوندی و صله رحم و عواقب قطع ارتباط و خویشاوندی 

ارحام خویشاوندان به تمام کسانی اطلاق می‌گردد که انسان‌ها به نوعی با همدیگر ارتباط داشته باشند و این ارتباط می‌تواند نسبی و خونی باشد یا سببی و ازدواجی.

دین مقدس اسلام در مورد مهر و محبت، پیوند و همبستگی با اقوام و خویشاوندان نزدیک و دور بسیار تأکید و دستور صریح داده است و برای برقرار کنندگان پیوند و ارتباط، پاداش و ثواب فراوان و برای متخلفین و قاطعان رحم و خویشاوندی مجازات و کیفرهای شدید در روز رستاخیز اعلام نموده است.

به هرحال مسلمان از دیدگاه اسلام مؤظف است که مهر و محبت، احسان و نیکی نسبت به اقوام خویش را به خوبی انجام دهد به بزرگان احترام گذارد و به کودکان دلسوزی نماید، اشک غم و اندوه آنان را بزداید و آستین همت را بالا زده دست یاری و مساعدت را به جانب فقیران، یتیمان، مریضان، مظلومان، ناتوانان، مصیبت زدگان آنان، دراز کند و در مصائب و مشکلات آنان سهیم گردد، و برای رفع آن تلاش فراوان و اقدام عملی نماید.

صله رحم از دیگاه آیات و روایات:

چنانکه خداوند می‌فرماید: ﴿وَءَاتِ ذَا ٱلۡقُرۡبَىٰ حَقَّهُۥ وَٱلۡمِسۡکِینَ وَٱبۡنَ ٱلسَّبِیلِ﴾ [الاسراء: ۲۶]. «حق خویشاوندان و مسکینان و مسافران را بده».

﴿وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ٱلَّذِی تَسَآءَلُونَ بِهِۦ وَٱلۡأَرۡحَامَۚ إِنَّ ٱللَّهَ کَانَ عَلَیۡکُمۡ رَقِیبٗا ١﴾ [النساء:۱]. «از خداوند بترسید که بنام او از یکدیگر سوال می‌کنید (و از گسستن پیوند) خویشاوندان بترسید همانا خداوند بر شما نظارت (کامل) دارد».

﴿وَٱلَّذِینَ یَصِلُونَ مَآ أَمَرَ ٱللَّهُ بِهِۦٓ أَن یُوصَلَ﴾ [الرعد: ۲۱]. «(مسلمانان واقعی کسانی هستند که) می‌پیوندند به آنچه که خداوند به پیوستن و وصل آن دستور داده است».

الف: پیوند و دوستی با خویشاوندان نشانه ایمان است

۲۰۴ـ وَعَنْ أبی هریرهس أنَّ رَسُولَ الله ج قالَ: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ باللهِ وَالیَومِ الآخِرِ، فَلْیَصِلْ رَحِمَهُ. (مُتَّفَقٌ علیهِ).

از ابوهریرهس روایت است رسول الله ص فرمودند: هر کس به خداوند و روز قیامت ایمان دارد با خویشاوندان خود بپیوندد.

ب: صله رحم موجب فراوانی رزق و طولانی عمر می‌گردد

۲۰۵ـ وَعَنْ أَنَسُ بْنُ مَالِکٍس أَنَّ رسول الله ج قَالَ: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُبْسَطَ لَهُ فِی رِزْقِهِ وَیُنْسَأَ لَهُ فِی أَثَرِهِ فَلْیَصِلْ رَحِمَهُ. (مُتَّفَقٌ علیهِ).

از انسس روایت است رسول الله ص فرمودند: هر کس می‌خواهد رزق و روزی‌اش افزون گردد و عمرش طولانی شود با خویشاوندان خود بپیوندد.

۲۰۶- وَعَنْ ثوبانس قالَ: قالَ رسول الله ج: لاَ یَزِیدُ فی الْعُمُرِ إِلاَّ الْبِرُّ.

(ابن ماجه).

رسول الله ص فرمودند: به جز از احسان و نیکی هیچ چیز عمر را طولانی نمی‌گرداند.

ج: ‌صله رحم سرزمین‌ها را آباد و ثروت‌ها را زیاد می‌گرداند

۲۰۷ـ عن ابن عباس ب قالَ: قالَ رسولُ الله ج: إنّ الله لَیُعَمِّرُ لِلْقَوْمِ الدِّیارَ ویُکْثِرُ لَهُمُ الأَمْوالَ وما نَظَرَ إلیهمْ مُنْذُ خَلَقَهُمْ بُغْضاً لَهُمْ بصِلَتِهِمْ أرْحامَهُمْ. (طبرانی، حاکم)( ).

از ابن عباس ب روایت است رسول الله ص فرمودند: خداوند به سبب قومی، ‌سرزمین را آباد می‌کند و ثروت‌هایشان را نتیجه بخش می‌گرداند و از روزی که آنان را پیدا کرده است با دیده غصه و خشم نمی نگرد، گفتند: ای پیامبر خدا چنین چیزی چگونه ممکن است؟ فرمود: با صله رحم و پیوند با خویشاوندان.

د: ‌صله رحم موجب مغفرت گناهان می‌گردد

۲۰۸ـ‌ عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب أَنَّ رَجُلاً أَتَى النَّبِىَّ ج فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنِّى أَصَبْتُ ذَنْبًا عَظِیمًا فَهَلْ لِى مِنْ تَوْبَهٍ؟ قَالَ: هَلْ لَکَ مِنْ أُمٍّ؟ قَالَ: لاَ. قَالَ: هَلْ لَکَ مِنْ خَالَهٍ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَبِرَّهَا. (الترمذی).

حضرت ابن عمر ب می‌گوید: مردی خدمت رسول الله ص رسید و گفت: من گناه بسیار بزرگی مرتکب شده ام، آیا امکان توبه برای من وجود دارد؟ رسول الله ص فرمودند: مادرت زنده است؟ گفت: نه، فرمود: آیا خاله داری؟ گفت: آری فرمود: به او نیکی کن.

هـ‌: صله رحم موجب ترفیع و بلندی درجات می‌گردد

۲۰۹ـ‌ وَعَنْ عُبَادَهَ بْنِ الصَّامِتِس قَالَ: قَالَ رسول الله ج: أَلَا أَدَلُّکُمْ عَلَى مَا یَرْفَعُ اللَّهُ بِهِ الدَّرَجَاتِ؟ قَالُوا: نَعَمْ یَا رسول الله (ج) قَالَ: تَحْلُمُ عَنْ مَنْ جَهِلَ عَلَیْکَ، وَتَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَکَ، وَتُعْطِی مَنْ حَرَمَکَ وَتَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ. (طبرانی).

از عباده بن ضامتس روایت است رسول الله ص فرمودند: آیا شما را راهنمائی کنم به آنچه که درجات را بلند و بالا می‌برد؟ گفتند: آری ای پیامبر خدا فرمودند: ۱٫ کسی که نسبت به تو نادانی کرد با او بردبار باشی ۲٫ و از کسی که بر تو ظلم و ستم کرد در گذشت نمایی ۳٫ و بر کسی که از دادن چیزی به تو خود داری کرد ببخشایی ۴٫ و با کسی که با تو قطع رابطه کرد ارتباط برقرار کنی.

و: صله رحم از مرگ ناخوشایند نجات می‌دهد

۲۱۰ـ وعن انسس أنَّ رسول الله ج قالَ: إِنَّ الصَّدَقَه وَصِلَه الرَّحِم یَزِید اللَّه بِهِمَا فِی الْعُمُر وَیَدْفَع بِهِمَا مِیتَه السُّوء. (ابویعلی).

از حضرت انسس روایت است رسول الله ص فرمودند: همانا خداوند بوسیله صدقه و صله رحم عمر را زیاد می‌کند و از مرگ ناخوشایند نجات می‌دهد،‌ یعنی سکرات الموت را آسان می‌گرداند.

ز: صله رحم موجب دخول بهشت است

۲۱۱ـ‌ عَنْ أَبِی أَیُّوبَس أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِیِّ ج: أَخْبِرْنِی بِعَمَلٍ یُدْخِلُنِی الْجَنَّهَ قَالَ: مَا لَهُ مَا لَهُ وَقَالَ النَّبِیُّ ج: أَرَبٌ مَا لَهُ تَعْبُدُ اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُ بِهِ شَیْئًا وَتُقِیمُ الصَّلَاهَ وَتُؤْتِی الزَّکَاهَ وَتَصِلُ الرَّحِمَ. (مُتَّفَقٌ علیهِ).

از ابویوب خالد بن زید الانصاریس روایت است مردی گفت: ای پیامبر خدا مرا به عملی راهنمائی کن که مرا داخل بهشت گرداند و از جهنم دور سازد، پیامبر ص فرمودند: از خدا پیروی کن و با او هیچ چیزی را شریک مگردان، نماز را برپا دار، زکات بده و با خویشاوندان بپیوند.

ح: ثواب نیکی به خویشاوندان چند برابر است

۲۱۲ـ ‌وعن سلمان بن عامرس عن النبی ج قال: الصَّدَقَهُ عَلَى الْمِسْکِینِ صَدَقَهٌ وَعَلَى ذِی الْقَرَابَهِ اثْنَتَانِ صَدَقَهٌ وَصِلَهٌ. (الترمذی،‌احمد).

از سلمان بن عامرس روایت است رسول الله ص فرمودند: صدقه ‌به مسکین، ‌فقط صدقه است و برای خویشاوند دو چند است هم صدقه و هم صله رحم.

ط‌‌:‌ رحم موجب چهار چیز می‌گردد

۲۱۳ـ عن عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍس قال: قال رسول الله ج مَنْ ضَمِنَ لِی وَاحِدًا ضَمِنْتُ لَهُ أَرْبَعًا: مَنْ وَصَلَ رَحِمَهُ؛ طَالَ عُمْرُهُ وَأَحَبَّهُ أَهْلُهُ ووسع علیه رِزْقِهِ وَدَخَلَ جَنَّهَ رَبِّهِ عَزَّ وَجَلَّ. (کنزل العمال).

از حضرت علیس روایت است رسول الله ص فرمودند: هر کس با من یک چیزی را تضمین کند، من برای او چهار چیز را تضمین می نمایم. ۱٫ هر کس با خویشاوندان خود ارتباط برقرار نماید،‌ عمرش زیاد می‌گردد ۲٫ خانواده‌اش او را دوست میدارد ۳٫ رزق و روزیش زیاد می‌شود ۴٫ داخل بهشت پروردگارش می‌گردد.

ی: از شجره نسب آگاهی داشتن ضروری است

۲۱۴ـ عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَس عَنْ النَّبِیِّ ج قَالَ: تَعَلَّمُوا مِنْ أَنْسَابِکُمْ مَا تَصِلُونَ بِهِ أَرْحَامَکُمْ فَإِنَّ صِلَهَ الرَّحِمِ مَحَبَّهٌ فِی الْأَهْلِ مَثْرَاهٌ فِی الْمَالِ مَنْسَأَهٌ فِی الْأَثَرِ. (ترمذی).

از حضرت ابوهریرهس روایت است رسول الله ص فرمودند: از نسب نامه خود بیاموزید آنچه را که بوسیله آن با خویشاوندان وصل می‌شوید چون صله رحم و پیوند با خویشاوندان موجب ۱٫ محبت و دوستی در خانواده ۲٫ کثرت مال ۳٫ طولانی عمر می‌گردد.

با توجه به آیات و روایات ذکر شده معلوم گشت که صله رحم از دیدگاه اسلام بسیار مهم و ارزشمند است،‌ لذا هر چیزی که در رسیدن به این هدف کمک و یاری نماید با ارزش می‌گردد و یکی از راه‌های رسیدن به آن آگاهی و دانستن رابط خویشاوندی است و به همین جهت بر مسلمان لازم و ضروری است از شجره نسب خویش کسب آگاهی نماید، تا بتواند هر چه بهتر با اقوام و خویشاوندان دور و نزدیک خود حسب دستور خدا و رسول رابطه برقرار کند و از ثمرات و فوائد ارزشمند دنیوی و ثواب اخروی بهره مند گردد.

صله رحم کدام است؟

خداوند در آیات متعدد از قطع ارتباط با خویشاوندان نهی کرده است و در روایات امده است که در روز قیامت در دو طرف پل صراط خویشاوندان و امانت قرار دارد که هر کس در دنیا حق آنها را ادا نکرده باشد نمی تواند به سلامت از آنجا عبور کند.

عن عبدالله بن عمرو بن العاص قال: قال النبی *ص*: لَیْسَ الْوَاصِلُ بِالْمُکَافِئِ وَلَکِنْ الْوَاصِلُ الَّذِی إِذَا قُطِعَتْ رَحِمُهُ وَصَلَهَا.(البخاری).

از عبدالله بن عمرو بن عاص روایت است رسول الله *ص* فرمودند: ‌بجا آورنده صله رحم آن کس نیست که در مقابل دیدار خویشاوندان از او، آنان را دیدار نماید، بلکه بجا آورنده صله رحم همان کس است که خویشاوندان از او قطع رابطه کنند ولی او با آنان رابطه بر قرار نماید.

عواقب قطع ارتباط خویشاوندی ﴿قطع صله رحم ﴾

در قرآن کریم و احادیث نبوى شریف از قطع ارتباط با خویشاوندان نهی شدید شده و اسلام آن را عصیان و نافرمانی صریح خدا و رسول دانسته و متخلفین را مستحق لعن و نفرین، کیفر و مجازات شدید‌ و مورد نکوهش فراوان قرار داده است.

قاطع رحم ملعون است

﴿ وَالَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ ۙ أُولَٰئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَهُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ﴾(رعد: ۲۵).«آنانکه پیمان خداوند را بعد از آنکه محکم بستند، نقض می کنند و آنچه را که پروردگار دستور به وصل آن داده است (پیوند با خویشاوندان) قطع می نمایند و در زمین فتنه و فساد می کنند برای آنان لعنت و نفرین خداست و بدجایگاهی (در آخرت) دارند».

و نیز می فرماید:﴿ فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ (۲۲) أُولَئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ﴾(محمد: ۲۲- ۲۳).«و ممکن است اگر بشما حکومت برسد،‌ در زمین فتنه و فساد کنید و پیوند خویشاوندی را قطع نمائید، آنان هستند که خداوند آنان را لعن و نفرین نموده و از رحمت خویش دور ساخته است، لذا گوشهایشان را (از شنیدن حق) کر و چشمهایشان را (از دیدن راه سعادت و هدایت) کور کرده است».

قاطع رحم داخل بهشت نمی شود

عن جبیر بن مطعم أن رسول الله *ص* قالَ: لا یَدْخُلُ الجَنَّهَ قَاطِعٌ.(مُتَّفَقٌ علیهِ).

از جبیر بن مطعم روایت است رسول الله *ص* فرمودند: قاطع رحم داخل بهشت نمی گردد.

دعای بد رحم
عَنْ عَائِشَهَ قَالَتْ: قَالَ رسول الله *ص*: الرَّحِمُ مُعَلَّقَهٌ بِالْعَرْشِ تَقُولُ: مَنْ وَصَلَنِی وَصَلَهُ اللَّهُ. (مُتَّفَقٌ علیهِ).

از عائشه روایت است رسول الله *ص* فرمودند: رحم و خویشاوند بر عرش آویزان است و می گوید: هر کس مرا پیوند دهد خداوند او را پیوند دهد و هر کس مرا قطع کند، خداوند او را قطع نماید.

حرمت قطع رابطه تا چه زمان؟
و اما حرمت قطع رابطه با خویشاوندان و مسلمانان زمانی است که در شرایط عادی و به خاطر امور دنیوی صورت پذیرد، چون دنیا نزد خداوند و مردان خدا کمتر از آن است که به خاطر آن از همدیگر دوری شود، و صله رحم قطع گردد و خویشاوندان مسلمان از یکدیگر جدا شوند و اما اگر در راه خدا و به خاطر خدا باشد قطع رابطه جایز و مطلوب و گاهی نیز واجب است، چون رشته ایمان از تمام رشته ها محکم‌ تر و با ارزشتر است، لذا عداوت و دشمنی و ناراض شدن در راه خدا عین عبادت، محبت و ارتباط با خداوند است.

……………………………………….
برگرفته از کتاب:مسلمان از دیدگاه ایات و روایات

مولف:عبد الرحمن الله وردی بلوچ