علامه وهبه الزحیلی دانشمند و فقیه بزرگ جهان اسلام در سن ۸۳ سالگی چشم از جهان فرو بست.
علامه دکتر وهبه بن مصطفی زحیلی یکی از علمای برجسته جهان اسلام شامگاه شنبه، ۱۷ مرداد ۱۳۹۴ (۸ آگست ۲۰۱۵ میلادی) در دمشق وفات نمود.
تولد و نوجوانی ایشان :
وهبه الزحیلی در سال ۱۹۳۲م. در “دیر عطیه” در نزدیکی دمشق دیده به جهان گشود.پدر و مادر ایشان به صلاح و تقوا شهرت داشتند.
پدر ایشان، حاج مصطفی زحیلی، حافظ قرآن و فردی دین‌دار،بسیار اهل عبادت و روزه و شدیدا پایبند سنت بود.وی دارای همتی بلند بوده و نقش مؤثری در راهنمایی فرزندانش برای پیمودن مسیر علم و دانش خصوصا علم دینی داشته است.
مادر ایشان نیز اهل فضل و تقوی و بسیار پایبند به دین بوده است.
استاد زحیلی در ابتدا به یادگیری قرآن کریم پرداخت.وی قرآن را همراه با تجوید نزد یکی از زنان صالحه و حافظ قرآن در مکتبخانه ی روستای خود فرا گرفت. بعد از آن وارد مدرسه ابتدایی شد و این مقطع را در روستای خود به پایان رساند.
تحصیلات و مدارک علمی ایشان :
استاد زحیلی بعد از پایان مقطع ابتدایی در سن ۱۴ سالگی برای ادامه تحصیلاتش به دمشق رفت.
پس از گذراندن مقطع دبیرستان در دانشکده شریعت در طی ۶ سال توانست در سال ۱۹۵۲ با رتبه برتر از دانشکده شریعت فارغ التحصیل شود.
بعد از آن برای اتمام تحصیلات خود و طی کردن مدارج بالای علمی به مصر عزیمت کرد. ایشان هم‌زمان در دانشگاههای “الأزهر” و “عین شمس” در رشته‌های زبان عرب، علوم شرعی و حقوق به تحصیل پرداخت؛ او در این دانشگاهها موفق به کسب مدارک عالی ذیل شد :
۱٫ کسب مدرک عالی در شریعت اسلامی از دانشکده شریعت دانشگاه الازهر با درجه ی ممتاز در سال ۱۹۵۶ میلادی.
۲٫کسب اجازه تدریس از دانشکده ی زبان عربی دانشگاه الازهر در سال ۱۹۵۷ میلادی.
۳٫کسب اجازه تدریس در حقوق از دانشگاه عین شمس با درجه ی خوب در سال ۱۹۵۷ میلادی.
مرحوم استاد زحیلی تحصیلات عالی و تخصصی خود را در دانشگاههای الازهر و قاهره پی گرفت و موفق به کسب مدرک دکترا در رشته حقوق از دانشکده حقوق دانشگاه قاهره بخش شریعت شد.
ایشان توانست در سال ۱۹۶۳ از پایان نامه خود با عنوان (آثار جنگ در فقه اسلامی – پژوهشی مقایسه ای )با رتبه عالی دفاع کند.
اساتید و شیوخ ایشان:
وی ازاساتید و شیوخی کم نظیر در شام و مصر بهره برد.به ندرت اتفاق می افتد که یک شخص بتواند در خدمت چنین علمای بزرگواری یک جا کسب فیض کند.
از جمله اساتید و شیوخ ایشان عبارتند از :
۱- شیخ محمد هاشم خطیب الرِّفاعی: خطیب مسجد جامع اموی و مؤسس انجمن “التَّهذیب والتَّعلیم” . وی فقه را نزد ایشان آموخت.
۲- شیخ عبد الرِّزاق الحمصی: وی فقیه و مفتی سوریه در بین سالهای ۱۹۶۳م -۱۹۶۹میلادی بود. وی نزد ایشان نیز فقه آموخت.
۳- شیخ محمود یاسین: یکی از مؤسسین (انجمن نهضت ادبی) و(جمعیه علماء) و(رابطه العلماء) و رئیس (جمعیه الهدایه الإسلامیه) بود. وی در لغت و حدیث و علوم حدیث تبحر داشت.مرحوم زحیلی حدیث را نزد ایشان آموخت.
۴- شیخ حسن الشَّطِّی:فقیه حنفی و اولین مدیر دانشکده شریعت در دمشق بود. مرحوم زحیلی میراث را نزد ایشان آموخت.
۵- شیخ حسن حبنَّکه المیدانی: یکی از بزرگان کم نظیر دمشق و صاحب نهضت علمی منحصر بفردی بود. در بتأسیس (مدرسه الجمعیه الغرَّاء)، و(المدرسه الرَّیحانیه)، و(المعهد الشَّرعی)، و(جمعیه التَّوجیه الإسلامی) و نیز در تأسیس (رابطه العالم الإسلامی ) در مکه مکرمه مشارکت داشت. مرحوم زحیلی دروس تفسیر را نزد ایشان آموخت.
۶- شیخ صادق حبنکه: برادرشیخ حسن حبنکه بود. مرحوم زحیلی دروس تفسیر را نزد ایشان نیزآموخت.
۷- شیخ صالح فرفور: مؤسس (جمعیه الفتح الإسلامی) و یکی از مردان مشهور میدان تربیت و تعلیم بود. مرحوم زحیلی بلاغه وادبیات عرب را نزد ایشان آموخت.
۸- شیخ محمد لطفی فیومی: فقیه حنبلی و استادی چیره دست بود.مرحوم زحیلی أصول فقه ومصطلح الحدیث را نزد ایشان آموخت.
۹- شیخ محمود رنکوسی: یکی از علمای فاضل و مدیر (دار الحدیث الأشرفیه)، و رئیس “رابطه العلماء” بود. مرحوم زحیلی عقیده و کلام را نزد ایشان آموخت.
اساتید و شیوخ وی در مصر :
۱- شیخ محمد أبو زهره: امام و فقیه و عالم زمانه ی خود بود. مرحوم زحیلی در نوشتن از اسلوب نوشتن ایشان اقتباس می کرد.
۲- شیخ محمود شلتوت: یکی از فقهاء و مصلحان و مؤسس (مجمع البحوث الإسلامیه) در مصر بود.
۳- شیخ دکتر عبد الرحمن التَّاج: وی در بین سالهای ۱۹۵۴م – ۱۹۵۸م شیخ دانشگاه الأزهر بود.
۴- شیخ عیسى منّون: در الازهر درس خوانده بود.عضو هیأت علمای بزرگ مصر ورئیس دانشکده اصول دین و یکی از اساتید دانشکده نیز بود.
۵- شیخ محمد علی خفیف: یکی از بزرگان قضاوت و فقاهت در مصر بود.بیش از ۱۰ کتاب در زمینه فقه و اصول و چندین مقاله در زمینه های مختلف نوشته است.
مرحوم در مورد مشایخ و اساتید خود می گفت : از اساتید و شیوخ مصری علم، و از اساتید شامی خودم عمل به علم و تقوا و ورع آموختم.
مشاغل و مسئولیت های ایشان :
وی بعد از اخذ مدرک دکترا در سال ۱۹۶۳ به عنوان استاد دانشکده شریعت دانشگاه دمشق منصوب شد.بعد از آن در سال ۱۹۶۹ به عنوان استادیار و بعد از آن در سال ۱۹۷۵ به درجه استادی رسید.
ایشان سپس به عنوان استاد مهمان در بسیاری از دانشگاههای کشورهای عربی به تدریس پرداخت.استاد دانشکده شریعت و قانون در دانشگاه بنغازی بود. استاد دانشکده شریعت دردانشگاه خارطوم سودان بود. استاد مرکز عربی پژوهشهای امنیتی در ریاض بود.۵ سال نیز استاد دانشگاه شهر العین امارات متحده عربی بود.
وی در خلال سالهایی که در این دانشگاهها مشغول تدریس بود،مسئولیتهای اداری نیز داشت که عبارتند از :
معاون دانشکده شریعت در دانشگاه دمشق در سال ۱۹۶۷ بود.
در سالهای ۱۹۶۷م – ۱۹۶۹م به نیابت رئیس دانشگاه دمشق بود.
رئیس بخش شریعت در دانشکده شریعت و قانون در دانشگاه امارات متحده عربی بود.سپس تا اواخر سال ۱۹۸۹ به نیابت رئیس دانشگاه نیز بود.
تا قبل از وفات نیز رئیس بخش فقه و مذاهب اسلامی در دانشگاه دمشق بود.
ایشان در بسیاری از مجامع علمی و پژوهشی جهان اسلام نیز عضو بود که عبارتند از :
– کارشناس مجمع فقه اسلامی جده و مجمع فقهی مکه مکرمه و مجمع فقه اسلامی هند وسودان بود.
– عضو مجمع پادشاهی پژوهشهای تمدن اسلامی آل البیت در اردن بود.
– عضو “انجمن قاموس های عربی” دردمشق بود.
–یکی از اعضای هیات تحریریه مجله نهج الاسلام (راه اسلام) بود که از طرف وزارت اوقاف سوریه منتشر می شد.
– رئیس هیات شرعی نظارت بر شرکت مضاربه اسلامی در بحرین بود.
– رئیس هیات شرعی نظارت بر بانک بین المللی اسلامی در بحرین بود.
– رئیس بخش پژوهش های اسلامی در هیأت شرعی ناظر بر بانکهای اسلامی در بحرین بود.
– عضو هیأت عالی فتوا در سوریه بود.
– عضو هیأت مشورتی انتشارات دارالفکر در موضوع تمدن اسلامی بود
